Skąd brać dane o seniorach?
Z pomocą przychodzą oficjalne dane, jakie można znaleźć na stronach Głównego Urzędu Statystycznego. Dane podsumowują sytuację z 2020 r., które można uznać za względnie aktualne. Należy jednak pamiętać, że dane po latach pandemii mogą się znacząco różnić niż w analogicznym okresie, pozbawionym podobnych zawirowań.
Dane GUS są powszechnie poważane i raczej nikt z nimi nie dyskutuje. Mamy dostęp do ogromnej ilości opracowań w wersji elektronicznej. Czy są inne źródła? Oczywiście, że tak. Przede wszystkim dane Eurostatu, które pokazują sytuację wszystkich krajów UE, dostarczając cenny materiał do analizy porównawczej. Poza tym, szereg opracowań rządowych czy organizacji pozarządowych. Trudno byłoby skonfrontować wszystkie dokumenty. Dlatego najlepiej posłużyć się najbardziej powszechnymi i szanowanymi, dostarczonymi przez GUS w ramach dokumentu Sytuacja Osób starszych w 2020 r[1]. Wszelkie dane zaprezentowane w tym wpisie pochodzą z tego opracowania.
Jakie jest podstawowe źródło utrzymania seniorów?
Odpowiedź nie będzie zaskakująca. Najważniejszym źródłem dochodu seniorów jest emerytura. Niestety, wciąż w większości przypadków bardzo niska. To może powodować systematyczny wzrost aktywności zawodowej seniorów. Pocieszający jest fakt, że osoby starsze są w stanie podejmować się dodatkowy zajęć. Najbardziej pożądaną sytuacją byłaby taka, w której osoby starsze podejmują decyzję o kontynuowania aktywności zawodowej nie pod przymusem. Wśród osób starszych obserwuje się znaczną grupę osób pracujących, będących jednocześnie na emeryturze. Na koniec 2020 r. liczba pracujących w wieku 60 lat i więcej mających jednocześnie ustalone prawo do emerytury wyniosła 509,5 tys. osób. W stosunku do roku 2019 liczba ta wzrosła o 1,1%, ale wzrost ten był zdecydowanie niższy od zanotowanego rok wcześniej, kiedy to wyniósł 7,5% (Źródło: GUS). Tutaj warto przywołać argument związany z pandemią, który mógł mieć znaczący wpływ na obniżenie tempa wzrostu aktywności zawodowej emerytów rok do roku.
Seniorzy coraz bardziej aktywni zawodowo
Wśród osób starszych zdecydowana większość jest nieaktywna zawodowo. Dane GUS pokazują, że mimo rosnącej liczby seniorów biernych zawodowo ich udział w zbiorowości osób starszych maleje. W 2020 r. wyniósł on 85,5% i był niższy o 0,6 p. proc. w porównaniu z rokiem poprzednim i o 2,0 p. proc. w stosunku do 2015 r. Podstawową przyczyną bierności zawodowej seniorów jest pobieranie emerytury. W 2020 r. wśród osób w wieku 60 lat i więcej była ona powodem niewykonywania i nieposzukiwania pracy w przypadku 90,0% seniorów (86,7% mężczyzn i 91,9% kobiet). Kolejna ważna przyczyna bierności zawodowej osób starszych to choroba lub niepełnosprawność. Z tego powodu nie pracowało i nie poszukiwało pracy 6,5% osób w analizowanej grupie wieku (4,0% kobiet i 10,6% mężczyzn). Trzeba jednak przyznać, że jest to coraz rzadsze zjawisko. W stosunku do 2015 roku wskaźnik ten spadł o 3,0%.
W 2020 r. liczba seniorów aktywnych zawodowo wzrosła w stosunku do roku poprzedniego o 5,9% i wyniosła 1378 tys. osób, co stanowiło 8,1% ogółu aktywnych zawodowo Polaków w wieku 15 lat i więcej (wobec 7,6% rok wcześniej). Współczynnik aktywności zawodowej w grupie osób w wieku 60 lat i więcej ukształtował się na poziomie 14,5%, co oznacza wzrost w stosunku do roku poprzedniego o 0,6 p. proc. (Źródło: GUS).
Sytuacja finansowa seniorów wciąż daleka od oczekiwanej
W 2020 r. przeciętna miesięczna emerytura i renta brutto wypłacana z pozarolniczego systemu ubezpieczeń społecznych ukształtowała się na poziomie 2455 zł i wzrosła o 5,5% w stosunku do roku 2019. Zdecydowanie niższa była przeciętna miesięczna emerytura i renta brutto rolników indywidualnych, która osiągnęła wielkość 1376 zł (wzrost o 6,5% w skali roku) (Źródło: GUS). Najbardziej niepokojące jest to, że nie mówimy o minimalnej emeryturze, tylko przeciętnej, której wartość jest nawet niższa od minimalnego wynagrodzenia. Świadczenia emerytalne są systematycznie waloryzowane, niemniej wysokość waloryzacji jest niższa niż stopa inflacji. W tej sytuacji należy stwierdzić, że chociaż nominalna wartość świadczeń emerytalnych rośnie, ich siła nabywcza systematycznie maleje. O ile osoby w wieku produkcyjnym mogą szukać dodatkowych form zarobkowania, zmienić pracę lub przebranżowić się , o tyle seniorzy są w o wiele trudniejszej sytuacji, chociażby przez wzgląd na spadający poziom sprawności fizycznej i intelektualnej w raz z wiekiem. To również powoduje, że seniorzy często potrzebują znacznie większych środków finansowych niż osoby w wieku produkcyjnym, np. na pokrycie kosztów leczenia. Komfort życia seniorów byłby znacznie wyższy, gdyby przeciętne świadczenie emerytalne było równe przynajmniej minimalnemu wynagrodzeniu. Przeciętne emerytury na poziomie przeciętnego wynagrodzenia za pracę są nawet w dalszej przyszłości raczej nieosiągalne.
[1] https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/6002/2/3/1/sytuacja_osob_starszych_w_polsce_w_2020_r.pdf, dostęp 23.01.2023 r.